معنای خمس

واژۀ خُمس در قرآن مجید بیان شده است.([۵]) اهل تسنّن آیه خمس را نادرست معنا می‌کنند؛ چرا که معتقدند، خمس تنها مربوط به غنائم جنگی است. در حالی که خداوند نفرموده است که اگر جنگی شد و غنیمتی گرفته شد، خمس آن باید داده شود. هرگز کلمه غنیمت در آیه خمس نیست. کلمه غنیمت در لغت، به غنائم جنگی منصرف است. آیه می‌فرماید:

وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ

یعنی اگر سود بردید؛ بنابراین، این آیه هرگز به غنیمت مربوط نیست. یک مورد از موارد سود، غنیمت است؛ اما در اینجا هیچ دلیلی وجود ندارد که بتوان گفت این آیه تنها درباره غنیمت‌های جنگی است. واژه غنیمت در آیه خمس از واژه غنم (به‌معنای سود) گرفته شده است. آیه می‌فرماید:

غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ

یعنی از هر چیزی که سود بردید! «مِنْ شَیْءٍ» به‌معنای من الجهاد نیست. در این آیه شریفه کلمه «شَیْءٍ» نکره بوده و الف و لام ندارد. بنابراین، معنایی عام دارد. همچون کسب درآمد از معدن یا به ‌دست آوردن منفعتی در کسب یا هبه و یا درآمدی که از دریا حاصل می‌شود. بنابراین، اگر مسلمانان با هر شغلی که دارند، مبلغی را پس‌انداز کردند و یا این که از مواد غذایی آنان، چیزی باقی ماند، می‌بایست در پایان سالِ خمسی خود، خمس (یک‌پنجم) آن را بپردازند. باید گفت که مصرف کمترین مقدار از سرمایه یا مالی که خمس آن پرداخت نشده است، حرام است.

هر فردی با هر شغلی که دارد، باید اولین درآمدش را میزان و معیار سال خمسی خود قرار دهد. برای مثال، شخصی که در نخستین روز از مهرماه، اولین درآمدش را به ‌دست آورده است، تا روز اول مهرماه سال بعد، هیچ خمسی به هر آنچه که در این مدت خرج کند، تعلق نمی‌گیرد؛ اما پس از این مدت، کمترین مبلغی که اضافه بیاید، متعلَق خمس بوده و باید خمس آن را بپردازد؛ البته بدهی شخصی بدهکار که می‌بایست بدهی خود را در همان سال پرداخت کند، ولی پرداخت نکرده است، جزو مخارج همان سال حساب می‌شود و خمس بدان تعلق نمی‌گیرد. بنابراین، مبلغی که در پایان سال خمسی اضافی می‌آید، در صورتی خمس ندارد که هیچ گونه بدهکاری در آن سال بر عهده شخص نباشد. پس اگر فرد، وام یا قرضی گرفته باشد یا هزینه‌هایی مثل هزینه آب یا برق را هنوز پرداخت نکرده است، می‌بایست ابتدا چنین هزینه‌هایی را از اضافی سال خمسی خود کسر کند و سپس خمس باقی‌مانده آن را بپردازد.